سردبیر "در راستای معرفی استان به هموطنان و علاقمندان به گردشگری، یزدفردا با ثبت نام از علاقمندان عکاس استان سعی دارد به تمام شهرستانهای استان سفر کرده و حاصل کار را به صورت نمایشگاههای تخصصی و همچنین انتشار در یزدفردا ارائه نماید .
با توجه به هماهنگی به عمل آمده با فرماندار محترم و فردایی خاتم آقای مهندس محمد زاده رحمانی و معاونت محترم گردشگری سازمان میراث فرهنگی استان آقای فاطمی تعداد 20 نفر از علاقمندانی فردایی به عنوان همسفران فردایی عازم سفر به شهرستان خاتم شدیم .
اولین سفر فرداییان در آبانماه سال 89 نیز یزدفردا با تفکر معرفی شهرستانهای استان با یک گروه چهار نفره متشکل از آقایان رضا برستانی ،محسن اختیاری به عنوان نویسنده و پژهشکر ومسعود ساکی و جلالی به عنوان عکاس به شهرستان خاتم انجام شده بود که سعی خواهیم کرد در گزارش پیش رو از تصاویر سفر قبلی هم استفاده شود .
حضور فردائیان در شهرستان های استان به نشست با فرماندار ومسئولین محدود نخواهد بود و با برنامه ریزی های صورت گرفته قصد داریم تا با هر حضور ،مناطق گردشگری و جاذبه های طبیعی آن شهرستان معرفی شود .
نکته مهمی که برای یزدفردا ضروری و در راس برنامه قرار دارد انعکاس گوشه ای از سفر با موضوع آزاد در یزدفردا خواهد بود و کسانی که فرصت حضور ندارند،نیز می توانند دغدغه های خود و مواردی که به نظرشان باید در این سفر ها مد نظر قرار می گرفته از طریق ایمیل :info@yazdfarda.com انعکاس داده تا انشالله در سفرهای بعدی لحاظ شده و با دستی پر از سفر شهرستان های استان باز گردیم .
معذفی شهرستان خاتم
شهرستان خاتم به مركزيت شهر هرات که در جنوب استان يزد واقع و از شمال به شهرستان ومهريز از شمال غربي به شهرستان ابركوه و از شرق به شهرستان شهربابك (استان كرمان ) و از غرب و جنوب غرب به ترتيب به شهرستانهاي بوانات و ني ريز استان فارس محدود مي شود بلندترين نقطه شهرستان 3005 متر و پست ترين نقطه آن 1450 متر از سطح دريا ارتفاع دارد .
اين شهرستان دارای 2 بخش که شامل 2 شهر و 4 دهستان و 148 آبادی دارای سکنه و 234 آبادی خالی از سکنه است که دو بخش مركزي و مروست و چهار دهستان ايثار ، هرابرجان ، فتح آباد و چاهك از لحاظ اقليمي داراي تنوع قابل توجهي بوده به طوريكه از يك سو شاهد كوير هرات و مروست و از سوي ديگر با جنگلهاي زاگرسي منحصر به فرد باغ شادي و باغ معدن مواجه و غرب شهرستان محل ظهور چشمه هايي است كه بعضاً مانند نواحي كر و سرچشمه نهر مسيح جلوه خاصي به طبيعت بخشيده است که نقشه های دهستان های شهرستان خاتم به شرح ذیل موجود می باشد.
جغرافيا و اقليم
خاتم در جنوبی‌ترین نقطه استان یزد، با ارتفاع ۱۶۰۰ متر از سطح دریا با وسعت حدود 8800کیلومتر مربع در مختصات ۳۱ درجه و ۳۰ دقیقه تا ۳۹ درجه و ۳۲ دقیقه عرض شمالی و ۵۴ درجه و ۴۰ دقیقه طول شرقی واقع گردیده است. این شهرستان از شمال به شهرستان مهریز، از شمال غرب به شهرستان ابرکوه، از شرق به شهرستان شهربابک (استان کرمان)، از غرب به شهرستان بونات (استان فارس)، و از جنوب به شهرستان نیریز (استان فارس) محدود می شود. آب و هواي خاتم بياباني و نيمه بياباني است. بخش عمده اين شهرستان، زير پوشش جنگلي قرار دارد. جنگلهاي پسته وحشي «باغ شادي» و جنگلهاي بادام كوهي «چنار ناز» از جمله پوشش گياهي اين منطقه به شمار مي‌روند. وجود منابع آبي فراوان از جمله سفره‌هاي وسيع آب‌هاي زيرزميني، هم‌جواري با شهرستان سرسبز بوانات و قرار گرفتن در مسير رودخانه های بوانات، چشم‌انداز نويدبخشي را براي كشاورزي اين منطقه ترسيم كرده است. وجود چاه آرتزين شهرستان خاتم نمونه‌اي از فراواني آب در اين منطقه است. البته میزان نزولات جوی در خود شهرستان پایین و دارای میانگین 110 میلی متر در سال است ولی بارش برف و باران قابل توجه در بالادست شهرستان و جاری شدن رودخانه های اعظم و منج باعث تغذیه سفره های زیر زمینی آن می شود.
وضعيت اجتماعي
شهرستان خاتم جمعيتي نزدیک به ۳8000 نفر دارد. این منطقه به لحاظ موقعیت جغرافیایی خود و همجواری با استان های فارس و کرمان، از نظر قومی و فرهنگی دارای ویژگی های خاص خود می باشد. علاوه بر این، مهاجر پذیری و رشد فرهنگ های گوناگون در آن به چشم می خورد به گونه ای که امروز در شهرستان خاتم آمیزه ای از فرهنگ مردم استان کرمان، فارس و یزد مشاهده می شود . برای مثال لهجه تکلم مردم ترکیبی از گویش مردم استان های فارس و کرمان می باشد. از نظر دینی و مذهبی کلیه مردم شهرستان پیرو مذهب شیعه اثنی عشری می باشند. اقوام ترک قشقایی و عرب شیبانی نیز در این منطقه سکونت دارند.
سوابق و پيشينه تاريخي
به لحاظ تاريخي شهرهاي هرات و مروست از آبادي هاي بسيار قديمي فلات ايران هستند كه سابقه سكونت در آنها به قبل از ورود آريائيها به ايران بر مي گردد و پس از تسخير اين منطقه بود كه اسامي آريايي هرات و مروست برآنها نهاده شد .
منطقه هرات و مروست در قرون گذشته جزیی از مملکت فارس بوده که پایتخت آن شهر استخر بوده است. این منطقه در دوره ساسانیان به علت واقع شدن بین یزد و کرمان و فارس از اهمیت خاصی برخوردار بوده است. آثار و ابنیه تاریخی باقیمانده خود شاهدی بر این مدعا است. در آثار اسلامی ( مسالک الممالک استخری، صوره الارض ابن حوقل، معجم البلدان یاقوت حموی، تاریخ کرمان پاریزی و فارسنامه ناصری از دو شهر هرات و مروست به نیکی یاد شده است.
ابن بلخی در کتاب خود در مورد هرات، توابع آن و مروست می نویسد: « صاهه (چاهک) و هراه(هرات)" دو شهرک اند. هوای آن معتدل و آب روان و هر دو آباد است.
اين منطقه پس از دست بدست شدن هاي طولاني ميان استانها و حكام يزد ، كرمان و فارس سالها جزء استان فارس ماند در قرن اخير ابتدا به استان يزد ملحق و در سال 1334 از يزد جدا و جزء استان كرمان و بعد از آن مجدداً بعد از 25 سال (سال 1359) به استان يزد ملحق شد.
باستاني پاريزي در مورد قدمت هرات و مروست مي نويسد هرات و مروست نام دو آبادي معروف نزديك شهربابك است و از آباديهاي بسيار قديمي است . می توان حدس زد که آریائیان پس از مهاجرت به داخل ایران نام آبادیهای تاره خود رابه یاد آبادیهای قدیمی خود گذاشتند و هرات و مروست نیز به نام آبادی هرات (Aria) معروف و مروست هم به نام مرو تجدید نام گذاری شده باشد
در سال هفتصدو چهل و دو هجري در دوران آل مظفر در كرمان اعراب فارس كه هرات محدوده ييلاق آنان شمرده مي شد به شهربابك ، رفسنجان و انار حمله كرده و سپس بواسطه شكستي كه از امير مبارزالدين يكي از حاكمان آل مظفر خورده اند به هرات عقب نشيني نموده اند اعراب فارس ساكن هرات در دوره هاي صفوي نيز قدرت زيادي داشته اند بطوريكه در سال 915 هجري قمري محمد خان شيباني از همين طايفه سه هزار سوار از هرات جهت تسخير و تاراج كرمان به اين شهر روانه نمود .
سِرپرسي سايكس نيز در سفر نامه خود از هجوم اعراب فارس بر اطراف هرات در دوره قاجار ذكر كرده است بعد از گذشتن از شهربابك و رباط به ناحيه هرات رسيديم كه در يكي از قسمتهاي حاصلخيز ايران قرار گرفته و قراء معروف قاسم آباد ، فتح آباد و قصبه بزرگ تاج آباد كه متجاوز از دو هزار نفر جمعيت دارد در همين حوالي واقع شده است حاكم اين منطقه مرد بي لايق بي عرضه اي بود زيرا موقعي كه مشاراليه به ملاقات ما آمد خبر رسيد كه عربها در چهار مايلي به غارت پرداخته اند و ما تصور كرديم كه وي پس از اطلاع از اين حادثه بلادرنگ عازم سركوبي متمردين خواهد شد ما به عنوان همكاري حاضر شديم كه در مقابله با اشرار به او كمك كنيم ولي او با نهايت خونسردي تشكر كرد و گفت فعلاً عجله اي نيست ، فردا .
از مهمترین آثار باستانی و تاریخی این شهرستان می توان به قلعه کبری واقع در بالای کوه سرچشمه با فاصله ۵ کیلومتری شهر هرات، قدمگاه علی در ۵ کیلومتری غرب هرات، بقعه تاریخی پیر غیب با سنگ نوشته های به خط میخی در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غربی هرات (منطقه بوروییه)، مسجد فتح آباد در ۵ کیلومتری شمال شرقی هرات نام برد. شایان ذکر است بسیاری از آثار باستانی شهر هرات بر اثر سیل ویرانگر سال ۱۳۶۵ از بین رفته است.
هرات و مروست به درخواست توده مردم در سال 1359 به يزد ملحق و بنا به شرايط مستعد و تلاش مسئولين در سال 1369 به بخش هرات و مروست ارتقاء و نهايتاً در سال 1379 به دو بخش مركزي و مروست و شهرستان جديد خاتم شكل گرفت .
مشاهیر
از جمله مفاخر گذشته منطقه مي توان به اديبان و شاعراني همچون رياضي هروي ، تمناي هروي و فرزانگاني چون دكتر عليم مروستي اشاره كرد در حال حاضر نيز استاد حسين لاري پور – نقاش و شاعر برجسته هراتي از مفاخر معاصر استان محسوب مي شوند.
وضعیت سیاسی
به علت اشتغال حدود 90% مردم شهرستان به كاركشاورزي و دامپروري و باالطبع كم تعداد بودن طبقه متوسط و نوپا بودن مراكز آموزش عالي در شهرستان موجب شده تا در حضور تشكلها و گروههاي سياسي و جناح بنديهاي سياسي كمتر ديده شود.
البته مردم اين شهرستان همچون مردم مناطق ديگر كشور به شعور سياسي بالايي رسيده اند شركت گسترده در انتخابات مختلف و حمايت از افراد و گروههای سیاسی در خاتم همانند دیگر نقاط ایران زمین شکل واقعی به خود گرفته است.
مراکز هنری
شهرستان خاتم داراي 4 باب كتابخانه عمومي ، دو باب كتابخانه وابسته به كانون فرهنگي و هنري مساجد و دو كانون فرهنگي و هنري آموزش و پرورش و دو خانه فرهنگ وهنر مي باشد
مراکز بهداشتی
شهرستان خاتم به لحاظ امكانات و تجهيزات بهداشتي بسيار محروم مي باشد تنها يك بيمارستان 25 تخت خوابه كه داراي دو بخش داخلي و اطفال مي باشد در مركز شهرستان موجود مي باشد .ضمناٌ دو مركز بهداشتي و درماني شهري ، سه مركز بهداشتي و درماني روستايي ، دو پايگاه بهداشت ، 4 پايگاه اورژانس 115 و 15 باب خانه بهداشت به همراه 6 مطب پزشك عمومي و يك مطب پزشك متخصص و3 داروخانه خصوصي به مردم خدمات بهداشتي و درماني ارائه مي نمايد .
مراکز اقتصادی
بر اساس آمار كارگاهي سال 1381 مجموعاٌ 1331 كارگاه در شهرستان وجود دارد كه 183 كارگاه در بخش صنعت 15 كارگاه مربوط به بخش كشاورزي و جنگلداري 683 كارگاه در بخش عمده فروشي و خرده فروشي و 100 كارگاه در بخش آموزشي و 350 كارگاه در ساير بخشها فعال مي باشد .
بنابراين كشاورزي بخش غالب اقتصاد شهرستان مي باشد اگر چه در سالهاي اخير تعداد محدودي واحدهاي صنعتي در نواحي صنعتي هرات و مروست مستقر شده اند اما تعداد واحدها و تعداد كارگران واحدهاي مذكور نتوانسته است شاغلين در بخش صنعت را در مقايسه با كشاورزي افزايش دهد ناگفته نماند بواسطه موقعيت مناسب ارتباطي شهرستان خاتم در سالهاي اخير بخش خدمات بويژه در ارتباط با حمل و نقل رشد قابل ملاحظه اي يافته است .
کشاورزی
شرايط اقليمي مناسب به منابع آب قابل توجه واراضي حاصلخيز موجب رونق كشاورزي ودامداري شهرستان خاتم گرديده است بطوريكه شهرستان خاتم مهمترين قطب كشاورزي استان محسوب مي شود آب مورد نياز كشاورزي اين منطقه از 585 چاه عميق ونيمه عميق ،2رودخانه دائمي، 22رشته چشمه،80رشته قنات تامين مي شود كه به طور كلي سالانه 340 ميليون متر مكعب آب برداشت مي شود.
سطح اراضي زير كشت شهرستان سالانه 98000هكتار وسطح زير كشت محصولات زراعي 16609 هكتار وسطح زير كشت محصولات باغي 16000 هكتار مي باشد عمده محصولات كشاورزي گندم جو،ذرت ،يونجه آفتابگردان ،كنجد و... وعمده محصولات باغي زرد آلو، انگور ،انار ،پسته، آلو ،بادام مي باشد.
شهرستان خاتم به دليل وجود مراتع حاصلخيز و وجود جنگلهاي باغ شادي وباغ معدن وكرخنگان موقعيت مناسبي راجهت پرورش دام فراهم آورده است وسعت مراتع شهرستان 500000 هكتار و وسعت جنگل 60000هكتار و22000هكتار نيز كوير وبيابان مي باشد.
سد مخزنی هرات
سد مخزنی هرات در 45 کیلومتری شهر هرات بر روی رودخانه اعظم در حال ساخت می باشد.رود خانه اعظم از ارتفاعات آسمانزاری قاسم آباد، ساقوتیه و مروشگان سرجشمه گرفته و پس از جمع آوری آب های سطحی این ناحیه ارد تنکه روستای برازجان شه از جنوب روستای خوانسار عبور نموده و نهایتا به کویر و نمکزار شرق هرات و مروست می ریزد . رود خانه مذکور عموما از چشمه های آهکی تغذیه شده است ، ضمن آنکه سیلاب های ارتفاعات مذکور نیز بوسیله این رود خانه جمع آوری می شود . منظور از مطالعات و اجرای این طرح تعیین مناسب ترین روش استفاده از منابع آب رو خانه اعظم از طریق احداث سد مخزنی هرات می باشد.
اهداف اجرای طرح:
-کاهش خسارات ناشی از سیل رود خانه
-حفظ و استفاد بهینه از منابع آبی رود خانه اعظم و جلوگیری از هرز رفتن آب
-ایجاد کار و آبادنی در منطقه
-جلوگیری از افزایش مهاجرات روستایین از منطقه
-امکان تامین آب سالم جهت روستاها و شهر های منطقه
- حفظ و نگهداری نیروهای کارشناسی بومی در منطقه
امکانات و پتانسیلها
- امكان ايجاد فرصتهاي شغلي و توان جذب جمعيت با توجه به اقتصاد كشاورزي منطقه .
- بالا بودن ميزان سرانه اراضي كشاورزي در مقايسه با استان و شهرستان .
- امكان استفاده از سيستمهاي جديد آبياري كشاورزي با توجه به سرانه اراضي .
- وجود چشمه ها و قنوات غير هوابين و بادي مناسب در حوزه فتح آباد و امكان بهره برداري مناسب از منابع آبي زير زميني در ديگر نقاط روستايي بخش و استفاده از رودخانه دائمي در كشاورزي روستاهاي خوانسار ، نيستان و پيرامون آن .
- وجود خاك حاصلخيز و اصلاح پذير بخصوص در قسمتهاي جنوبي.
- امكان استفاده از وسايل مكانيزه در امور كشاورزي در قسمت اعظم محدوده مورد مطالعه
- وجود زمينه هاي مناسب دامداري و دامپروري.
- وجود زمينه هاي مناسب در زمينه توليدات باغي و زراعي.
- وجود هنرستان كشاورزي و امكان تربيت نيروي انساني ماهر و باسواد مورد نياز بخش كشاورزي .
- وجود آموزشكده كشاورزي در شهرستان خاتم و تربيت تكنسين مورد نياز بخش كشاورزي .
- محدوديت زمين قابل توسعه كشاورزي بويژه در نواحي كوهستاني منطقه .
- افت سفره هاي زير زميني آب به علت برداشتهاي بي رويه .
- كوچك بودن ابعاد زمينهاي كشاورزي بويژه در دهستان هرابرجان و فتح آباد .
- مسلط بودن الگوهاي كشت سنتي و دامداري سنتي .
- عدم تناسب ميان دام و مرتع و تخريب مراتع .
- عدم رواج كليه فعاليتهاي كشاورزي قابل اجرا در روستاهاي بخش هرات و مروست .
- عدم وجود امكانات لازم در جهت فرآوري توليدات لبني و حفظ ارزش افزوده بخش كشاورزي در منطقه .
- صدور مجوز جهت مجتمع هاي گلخانه اي جهت استفاده بهينه از منابع آب وخاك
فرصت ها
- بافت مذهبی شهرستان.
- رونق بخش کشاورزی و زیربخش های آن در منطقه و وجود بستر ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و جانبی بخش کشاورزی.
- وجود معادن فلزی از قبیل آهن، مس، عناصر نادر و همچنین معادن سنگ های تزیینی و ساختمانی.
- موقعیت استراتژیک آن در چهارراه مواصلاتی اصفهان- یزد- کرمان و فارس و مرکز ثقل حمل کالا و مسافر.
- چشم انداز روشن صنعت دگردشگری، بخصوص گردشگری طبیعی (اکوتوریسم) در شهرستان با وجود چنارهای کر کرخنگان، سرچشمه هرات، غارها، 64000 هکتار جنگل زاگرسی, زیستگاه پرنده نادر هوبره و منطقه پناهگاه حیات وحش بوروئیه و ... .
- وجود زیرساخت های توسعه صنعت.
- نویسنده : یزد فردا
- منبع خبر : خبرگزاری فردا
جمعه 22,نوامبر,2024